Τι είναι τελικά η συμφωνία για το κλίμα

Μόλις οι πανηγυρισμοί για την επίτευξη παγκόσμιας συμφωνίας για το κλίμα τελείωσαν, ένα ερώτημα αιωρείται: τι σημαίνει πραγματικά η νέα συμφωνία για το μέλλον της Γης;
Οι επιστήμονες που παρακολούθησαν τις συζητήσεις στο Παρίσι είπαν ότι δεν ήταν μια συμφωνία αυτό που η ανθρωπότητα χρειάζεται πραγματικά. Από μόνη της, δεν θα σώσει τον πλανήτη.
Τα μεγάλα στρώματα πάγου παραμένουν σε κίνδυνο, η στάθμη των ωκεανών εξακολουθεί να αυξάνεται, τα δάση και ύφαλοι είναι υπό πίεση, οι άνθρωποι πεθαίνουν κατά δεκάδες χιλιάδες από τα κύματα καύσωνα και τις πλημμύρες, ενώ το σύστημα της γεωργίας που τροφοδοτεί επτά δισεκατομμύρια ανθρώπους εξακολουθεί να βρίσκεται σε κίνδυνο.

Και όμως, 50 χρόνια μετά την πρώτη προειδοποίηση σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη που τέθηκε στο γραφείο του Αμερικανού προέδρου, και γρήγορα ξεχάστηκε, το πολιτικό σύστημα του κόσμου επιτέλους ανταποκρίνεται κατά τρόπο που οι επιστήμονες θεωρούν ως ανάλογο με το μέγεθος της απειλής. «Νομίζω ότι αυτό το αποτέλεσμα στο Παρίσι πρόκειται να αλλάξει τον κόσμο», δήλωσε ο Christopher B. Field, κορυφαίος Αμερικανός επιστήμονας για το κλίμα. «Δεν λύσαμε το πρόβλημα, αλλά θέσαμε τα θεμέλια».

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε το Σάββατο θα πετύχει, εάν εφαρμοστεί πιστά, πολύ μεγαλύτερες περικοπές στις εκπομπές από οποιαδήποτε προηγούμενη συμφωνία για το κλίμα. Θα μειώσει, χωρίς να εξαλείψει, τον κίνδυνο η ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή να καταστήσει μέρη της Γης ακατοίκητα. Θα μειώσει κάπως την πιθανότητα κατάρρευσης ενός από τα στρώματα πάγου, το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει μια άνοδο της θάλασσας κατά 6 περίπου μέτρα. Η συμφωνία, με λίγα λόγια, αρχίζει να οδηγεί τις χώρες του κόσμου σε μια κοινή κατεύθυνση, που είναι εν δυνάμει συμβατή με τη διατήρηση ενός βιώσιμου πλανήτη μακροπρόθεσμα.

Ο Hans Joachim Schellnhuber - ένας πρωτοποριακός περιβαλλοντικός επιστήμονας, πρόεδρος της συμβουλευτικής επιτροπής της γερμανικής κυβέρνησης για την κλιματική αλλαγή και σύμβουλος του Πάπα Φραγκίσκου για το κλίμα –δήλωσε το Σάββατο ότι «αυτό είναι ένα σημείο καμπής στην ανθρώπινη πρωτοβουλία, όπου ο μεγάλος μετασχηματισμός προς την αειφορία αρχίζει». Ίσως το πιο σημαντικό μέρος της συμφωνίας να είναι ότι αναγνωρίζει ρητώς ότι οι χώρες δεν έκαναν αρκετά φιλόδοξες περικοπές στις εκπομπές που υποσχέθηκαν πριν από τις διαπραγματεύσεις του Παρισιού, υποσχέσεις που είχαν ενσωματωθεί στο έγγραφο.

Η συμφωνία, στην πραγματικότητα, κάνει αυτοκριτική επειδή δεν έκανε αρκετά. Για να αντισταθμιστεί αυτό, θεσπίζει ένα πρόγραμμα τακτικής αναθεώρησης που θα ενθαρρύνει τις χώρες να αυξήσουν τους στόχους τους με την πάροδο του χρόνου. Προβλέπει ένα αυστηρότερο σύστημα για να παρακολουθεί αν τα έθνη κρατούν τις υποσχέσεις τους – παρότι το θέμα του πόσο σκληρός πραγματικά θα πρέπει να είναι αυτός ο έλεγχος αναβλήθηκε για μελλοντικές συζητήσεις.

Σε συνεντεύξεις, οι επιστήμονες με πολυετή εμπειρία που μελετούν την αλλαγή του κλίματος, και που έχουν συνηθίσει να αποθαρρύνονται από την πολιτική για το θέμα, είπαν ότι ενθαρρύνθηκαν από τη συνεργασία στο Παρίσι. Αλλά για να σημαίνει κάτι η συμφωνία, όπως είπαν, οι πανηγυρισμοί πρέπει να δώσουν άμεσα τη θέση τους σε μια εποχή κατά την οποία θα καταβληθούν εντατικές προσπάθειες για να αποσπάσουν τις εκπομπές από την παγκόσμια οικονομία. Το βάρος του έργου αυτού πέφτει κυρίως στις επιχειρήσεις και τους επενδυτές, που λειτουργούν κάτω από πολιτικές μείωσης των εκπομπών τις οποίες οι χώρες έχουν δεσμευθεί να θέσουν σε ισχύ μέχρι το 2020.

Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου - κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα από την καύση των ορυκτών καυσίμων και η καταστροφή των δασών- έχουν αυξηθεί εδώ και δεκαετίες, ενώ έχουν διακοπεί μόνο για λίγο σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Σταμάτησαν το τρέχον έτος, και αναμένεται να μειωθούν κατά 0,6 τοις εκατό, εν μέρει λόγω της ηπιότητας της κινεζικής οικονομίας -κάτι που μερικοί ειδικοί ελπίζουν είναι ένα πρώιμο σημάδι του τι μέλλει γενέσθαι.

Ωστόσο, το 2015 θα είναι το θερμότερο έτος στην καταγεγραμμένη ιστορία, σπάζοντας το ρεκόρ της προηγούμενης χρονιάς. Και τα 10 θερμότερα χρόνια σε μια παγκόσμια καταγραφή από το 1880 έχουν συμβεί μετά από το 1998. Κανείς κάτω των 30 ετών δεν έχει ζήσει ποτέ έναν μήνα με την παγκόσμια θερμοκρασία κάτω από το μέσο όρο του 20ου αιώνα.

Μετά τη συμφωνία στο Κανκούν το 2010, ο επίσημος στόχος της διεθνούς κλιματικής πολιτικής ήταν να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας της Γης σε 2 βαθμούς Κελσίου, ή 3,6 Φαρενάιτ, πάνω από το επίπεδο που επικρατούσε πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Με την ταχεία αύξηση της θερμοκρασίας που έχει σημειωθεί από το 1950, ως αποτέλεσμα των βιομηχανικών εκπομπών, ο πλανήτης είναι ήδη σχεδόν στα μισά του δρόμου. Η συμφωνία των Παρισίων καθιερώνει έναν πιο φιλόδοξο στόχο, δηλώνοντας ότι η παγκόσμια μέση αύξηση της θερμοκρασίας θα πρέπει να τηρηθεί «πολύ κάτω» από τους 2 βαθμούς Κελσίου, και ότι οι χώρες θα πρέπει να προσπαθήσουν να προχωρήσουν περισσότερο, περιορίζοντας την αύξηση της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου.
Όσο μικρή και αν ακούγεται αυτή η διαφορά, ως μέσος όρος αύξησης της θερμοκρασίας για την επιφάνεια ενός ολόκληρου πλανήτη, είναι πραγματικά σημαντική.
Ο ερευνητικός οργανισμός Climate Central διαπίστωσε πρόσφατα ότι 280 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε γη που θα μπορούσε τελικά να κατακλυσθεί από την θάλασσα σε περίπτωση που η υπερθέρμανση ξεπεράσει το όριο. Αν κρατηθεί στον χαμηλότερο στόχο, ο αριθμός αυτός θα μειωθεί κατά περισσότερο από το μισό, σε 137 εκατομμύρια ανθρώπους.
Ωστόσο, η δράση για την υπερθέρμανση του πλανήτη έχει καθυστερήσει τόσο πολύ καιρό και οι εκπομπές αφέθηκα να αυξηθούν τόσο πολύ, που η επίτευξη του στόχου θα είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Οι επιστήμονες λένε ότι ο περιορισμός της υπερθέρμανσης στον υψηλότερο στόχο θα απαιτήσει οι βιομηχανικές εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου να τελειώσουν μέχρι το τέλος του 2050 περίπου και να παραμείνουν κάτω από το χαμηλότερο στόχο από το 2030 περίπου. Αλλά μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που καίνε άνθρακα χτίζονται σήμερα που αναμένεται να λειτουργήσουν μετά από το 2050 και οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων ξοδεύουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια το χρόνο ψάχνοντας για νέα κοιτάσματα που δεν μπορούν να καούν εάν κάποιος από τους στόχους επιτευχθεί.
Μια σοβαρή εκστρατεία για την επίτευξη του πιο φιλόδοξου στόχου θα σήμαινε ότι σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, τα έθνη του κόσμου θα πρέπει πιθανότατα να σταματήσουν τη βενζίνη στα αυτοκίνητα, την καύση άνθρακα ή φυσικού αερίου σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην τρέχουσα μορφή τους, και τα αεροσκάφη και τα πλοία που κινούνται με ορυκτά καύσιμα. Οι χώρες δεν έχουν προσφέρει κανένα σχέδιο που θα πλησιάζει στην επίτευξη του στόχου και, με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση της τεχνολογίας, είναι δύσκολο να δούμε πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί. Αυτό οδήγησε μερικούς επιστήμονες το Σάββατο να απορρίψουν την επιβολή των αυστηρότερων στόχων για τη θερμοκρασία, θεωρώντας την ως ένα μέτρο χωρίς πραγματικό νόημα.

Και όμως, οι αυστηρότεροι στόχοι προκαλούν έντονη ανακούφιση. Οι ειδικοί ελπίζουν ότι, αναδεικνύοντας το χάσμα μεταξύ των δεδηλωμένων στόχων της ανθρωπότητας και τα σχέδιά τους για την επίτευξή τους, η συμφωνία του Παρισιού θα ξεκινήσει μια πιο εντατική προσπάθεια για να καταλάβουν πώς θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικότητα. «Χάσαμε πολύ χρόνο ερίζοντας για την επιστήμη», είπε ο Dr. Field. «Χάσαμε πολύ χρόνο που θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί για να δοκιμάσουμε καινοτόμες λύσεις. Τώρα, έχουμε ακόμα πολλούς πειραματισμούς για να κάνουμε».